Endüstriyel, kapalı, hayvanların zor nefes aldıkları koşullarda yapılan tavukçuluk verimsizdir ve doğaya aykırıdır. Mehmet Tülüce bu yazısında doğal tavukçuluk yapacaklar için tavuk seçimi, mera ve bahçe oluşturulması, kümes gibi temelleri anlatırken endüstriyel kafes tavukçuluğunun verimsizliğini rakamlarla ortaya koyuyor.

– Hamiyet Bayram

Doğal tavukçuluk nedir?

Masrafsız, verimli tavukçuluk yapmak mümkünken tavukları kafese kapatarak sağlıksız üretim yapılıyor. Oysa doğal tavukçuluk mümkün ve verimlidir. Doğal tavukçulukta tavuklar özgürce dolaşıp otlamalı. Verimli yumurta tavukçuluğu ancak doğal koşullarda yapılır ise verimli olabilir. Uçma kabiliyeti olan, az yem ile çok yumurta verebilen, gurka (kuluçka) yatan, hafif cüsseli, hastalıklara dirençli hibrit olmayan tavuk ırklarının seçilmesi gerekir.

Endüstriyel hayvancılık gibi endüstriyel tavukçuluk da sürdürülebilir değil.

Düşünün, etlik damızlık civcivi 5 Euro’dan ithal etmek zorundasınız. Döviz sıkıntı olunca bir anda kümesler kapanacak. İş bununla bitmiyor, en ufak enerji sıkıntısında kapalı kümeslerdeki tüm civcivler ölecek. Bu makro sorun. Bir de, işletme ölçeğinde mikro sorunlar çıkacak. Fiyatlar düşünce birçok üretici batacak. Firma yem temininde zorlanacak. Her şey bıçak sırtında.

Oysa doğal tavukçulukta bunların hiçbirisi olmaz. Tavuk civcivi mevsimi gelince kendisi üretecek. Aydınlatmaya havalandırmaya ihtiyacın olmayacak. Yem bitti derdin olmayacak, doğada bir şekilde beslenecek tavuk.

Yerli tavukları kuş gribi ayağına yok ettiler. Tek tük var ama.

Kafes ve salma tavukçuluk

Evinizin ihtiyacı için tavuk besleyecekseniz kişi başı iki tavuk düşünün.

Meyve bahçeleri içinde sayıyı dengeli tutmak kaydıyla doğal tavukçuluk yapılabilir. Sayı çok fazla olmamalı çünkü tavuk dışkısında nitrat fazladır ve fazla nitrat zararlıdır.

Tavukların ömrü 8 ile 12 yıl arasıdır. Ticari kafes tavukçuluğunda 1 yıldır. Salma tavukçulukta 2 yıldır. Doğal tavukçulukta 8-10 yıl. Tabii çok yumurta almak için geceleri lamba yakmaz, yem yüklemesi yapmaz, doğal yaşamlarına müdahale etmezseniz.

Kafes tavukları yılda 320-330 arası yumurta verir. Salma tavukçulukta bu sayı 280 civarındadır. Her iki tavukçulukta yem ve bakım giderleri yüksektir.

Yumurtanın kahverengi olması doğal beslendiği anlamına gelmez. Yumurta rengi tavuğun ırkına göre değişir. Doğallık, beslenme ve barınma koşulları ile ilgilidir.

Doğal tavukçuluk yapmak için tavuk seçimi

Doğal tavukçuluk için önce hastalıklara dirençli tavuk cinsi seçmek gerekir. Mesela, Lohman brown cinsi kültürel bir ırk ve hastalıklara karşı dirençsiz uçma kabiliyeti zayıf. Doğal tavukçuluğa uygun değil.

Sıfırdan başlayacak olanlar gagaları kesilmemiş yarka alsın. Lohman cinsi kültür ırklarından kaçının. Ataks tavsiye edebilirim. Ataks yerli melez ırkıdır. Hem daha iri hem hastalıklara dayanaklıdır. Susseks de olabilir. Susseksler hem et hem yumurta verimli tavuklardır. Hobicilerin en çok tercih ettiği bir cinstir. Fiyatı da yüksektir.

Doğal tavukçuluk için önemli hususlardan biri de, tavukların analık duygusunun gelişmiş olması. Kültür tavuklarında bu duygu zayıftır. Civcivleri tavuklar çıkartsın ve anneleriyle büyüsünler. Hem otlama kabiliyetleri gelişir hem de bağışıklık sistemleri.

Tavukların uçma kabiliyeti ne kadar iyi olursa kartal, şahin, porsuk gibi zararlılara karşı ve geceleri yüksek yerlere tüneyerek gelinciklere karşı kendilerini o kadar koruyabilirler.

Tavuk cinsi ne olmalı?

Kültür ırkları doğal yetiştirmeye uygun değil. Dayanıksızlar. Kurka yatma problemi ve civcivlere annelik sıkıntısı oluyor. Yerli cins tavuklar dayanıklı. Yerli kültür ırkı olarak Atakslar var onlar da dayanıklı. Doğal tavukçuluk için önce hastalıklara dirençli tavuk cinsi seçmek gerekir.

Gerze ve Denizli tavuğu

Gerze bulursanız tavsiye ederim. Yerli bulamazsan Ataks alın, gagası kesilmemiş olsun. Bir de Palazlan alın.

Ligorin

Ligorinlerin yumurtası beyaz olur. Safkan ligorinler doğal tavukçuluğa çok uygundur. Az yem yer çok yumurta verir.

Ligorinlerin hibritleri olmakla birlikte safkan olanları da mevcuttur. Genelde beyazdır fakat 16’ya yakın rengi vardır. Ligorinler 70 gram yem yerken diğer türler 120 gram yem tüketir. Özgürlüğüne düşkün, otlama kabiliyeti iyi. Erkekleri saldırgandır (bekçi). Uzun ömürlüdür.

Ligorinlerin tek kusuru kuluçkaya yatma özelliğinin zayıf olmasıdır. Bir yılda 300’e yakın yumurta verebilir, doğal koşullarda ortalama 200 yumurta verir. Horozları 3.5, dişileri 2.5 kg 16-20 hafta arasında yumurta vermeye başlar. Safkan olanların ayakları sarı olur. Doğal tavukçuluk açısından tercih edilebilir bir türdür.

Bec Tavuğu (Tokat Tavuğu)

Tokat tavuğu, İran tavuğu, Gine tavuğu gibi isimleri var.

Yeterli bahçeniz varsa yem vermeden aşı ve antibiyotik kullanmadan yani masrafsız tam doğal tavukçuluk için en ideali Bec tavuğu edinmektir. Yağmurlarda korunabileceği sundurma olması yeterlidir. Ağaçlara tüner tilkiye yakalanmaz (kuluçkaya yatma dönemi hariç).

Beç tavukları yılda 100 kadar yumurta verir ve çok sık kuluçkaya yatar. Vücut ağırlıkları ortalama 1300 gramdır. Yumurtaları 40 gramdır fakat besin değeri yüksektir. Bahçenize alışmazsa uçar gider. Önce alıştırmak gerekir. Bahçeyi terk etmemeleri için az da olsa akşamları yem atın.

Doğal tavukçuluk için ideal bir tavuk cinsidir.

Birkaç türü vardır.

Hastalıklara karşı oldukça dirençlidir. Kolay kolay hasta olmaz. Tabii doğal yetişmesine izin verirseniz. Bağ ve bahçeler için oldukça yararlıdır. Ağaçlara zarar veren özellikle kök ve gövde kurtlarını ve tırtılları yiyerek avlar, doğal mücadele yapar. Özellikle sert çekirdekli kayısı, şeftali, erik, badem, antepfıstığı gibi ağaçların köklerini yiyen capnidosların ergin ve larvalarını yok ediyor. Capnidoslara karşı en etkili mücadele yöntemi Tokat tavuğu beslemektir.

Geniş bahçesi olanların bulundurması gerekir. Bahçeniz yeterli ise, yeterli yeşillik varsa yem gerekmiyor. Bahçedeki yeşillik zayıfsa akşamları bir avuç da olsa yem vermek gerekebilir.

Yıllık yem tüketimi 10 kg civarında. Mısır, arpa, buğday, küspe karışımı yem verilebilir.

Ortalama ağırlığı 1.5 kg, ıllık yumurta verimi 120-200 arası, gurkta kalma süresi 28 gün, ortalama ömrü 12 yıl, yumurta ağırlığı ortalama 50 gram.

Mera her mevsim yeterli ise yem istemez. Hastalıklara karşı oldukça dirençlidir, kolay kolay hasta olmaz. Tilki, sansar gibi yırtıcılara karşı uçarak korunur, artal ve şahinlerden saklanmasını bilir. Kümes ve özel bakım istemez, ağaçlara tuner. Eti ve yumurtası hafif ve lezzetlidir.

Her tavuk gibi Tokat tavuğu da sebze fidelerine zarar verir.

• Yem masrafı yok
• Börtü böcek ağırlıklı beslenir.
• Hastalıklara karşı direnci çok yüksek dolayısıyla ilaç masrafı yok.
• Afrika’da fakir aileler tarafından beslenmekte.
• Ağaç varsa kümes gerektirmez
• Yıllık yumurta verimi 120-200 aralığında
• Ortalama ağırlığı 1.3 kg
• Ortalama ömrü 15 yıl
• Uçma kabiliyeti iyi olduğu için yırtıcılardan korunur
• Çok sık kuluçkaya yatar, civcivleri 15 gün sonra yayılıma başlar
• Bağ bahçelerde zararlı böcekleri temizler.
• Yeterli otlama alanınız bağınız bahçeniz varsa sıfır maliyetle besleyebilirsiniz.
• Bahçenizden ayrılmaması için günlük az miktarda yem veya yemek artıkları vermekte fayda var.
• Eti ve yumurtası diğer tavuklara göre daha değerlidir. İyi fiyattan alıcı bulmakta.

Not: geniş bir bahçede bakılması durumunda köpek bulundurmak gerekir. Genelde gözden uzak yerlerde gurka yatmakta ve tilkiler tarafından kapılmakta. Normal şartlarda tilkiye kaptırmaz kendini.

Beç tavukları bahçe zararlıları için de etkin mücadele yapar. Ağaç kök ve gövde kurtlarını severek tüketir. Özellikle sert çekirdekli meyve ağaçlarına musallat olan kök kurtlarına karşı tek çözüm bahçeye Bec tavuğu salmaktır. Larvalarını ve erginlerini toplar. Doğal tavukçuluk açısından idealdir.

Otlakiye alanı

Tavuk seçimini yaptıktan sonra yapmamız gereken ikinci iş, iyi bir beslenme sahası oluşturmaktır. Dikkat ederseniz kümesten hiç bahsetmiyorum. Kümes en son iş ve çok önemli değil.

İyi bir tavuk merası oluşturmamız gerekir. Bu otlakiyede gazal boynuzu, kılçıksız brown, yonca, bezelye çalısı, maydanoz, karabuğday vs olmalı. İyi bir tavuk merasında tohum ve meyveleri yere düşen akasya, meşe, dut gibi ağaçlardan da olmalı. Tavuklar dutu çok severler. Sonbahar ve kış aylarında meşe palamudunu, akasya tohumunu yerler ve bunlar çok da faydalıdır. Gerekirse meşe palamudunu kurutup kışın da verebilirsiniz. Yere düşen palamutlar kurtlanır, çabuk çürür.

Tavuk çok, mera büyükse meranın birkaç noktasında suluklar olsun.

Tavuklar çok kötü hava şartlarında otlakiyete çıkamayabilir. Onlara bu durumlarda yem takviyesi yapmanız gerekir. Bunun için de mısır ve bir miktar buğday, ayçiçeği, palamut ayırmanızda fayda var. Yem takviyesi yapmanız gerektiği zaman akşama doğru yapın, aksi takdirde tavuklar tembellik yapar, yeterince otlamaz.

Tavuklar sert rüzgardan etkilenir. Özellikle kuzey tarafına rüzgar kesici yüksek boylu akasya dikin. Hayvanlar akasyanın tohumundan da faydalanmış olur.

Tavukları folluklara alıştırmak gerekir. Meraya da follluk konabilir, üstünü kapatmak gerekir. Folluklar yerden yüksek olmalı ki yılan vs gelip yumurtaları yemesin.

Yırtıcı hayvanlara karşı koruma

Tavukların yırtıcı kuşlardan korunması için merada dikenli çalılar da olmalı. Yırtıcıları kaçırmak için korkuluk da dikebilirsiniz. Köpekler yırtıcıları kovalayabiliyor. Benim köpekler tilki, çakal, porsuk yaklaştırmıyordu. Köpekleri de, tavukları ve yumurtaları yememesi için eğitmek gerekir.

Bahçenizde veya arazinizde tavukların çok sevdiği yeşillikler yoksa sevdiği otların tohumlarını ekin. Yonca, yabani fiğ, gazal boynuzu, İtalyan çimi, kılçıksız brom, korunga tohumlarını karıştırıp ekin. Tek çeşit olmasın. Doğal tavukçuluk çeşitlilik ister. Kırklareli’ndeki çiftliğimizden görünüm (2011-2018)

Bahçenizde yeterli yeşil ot var ise yemek ve ekmek atıklarını vermeniz yeterli. Karışık yem alıyorsanız içinde küspe olmasına dikkat edin çünkü mısırda protein oranı çok düşük. Dengelemiş olursunuz % 20 küspe. Buğday, ayçiçek küspesi, mısır karışımı az miktarda verin. Yemleri akşama doğru verin. Sabahları verirseniz otlamazlar.

Canlı hayvan beslemek için 365 gün bahçede birilerinin olması gerek

Doğal yetişecek tavuklar için ağaçlar ve bitkiler

Ağaçlar – Dut, meşe palamutu, kestane, ceviz, akasya tohumu,incir, zeytin, erik, nar,erik, elma , armut, üzüm çeşitleri.

Yer bitkisi – Darı, ayçiceği, mısır, buğday, arpa ve yulaf tohumları

Yeşillik – Yonca, yoğurt otu, pazı, çobançantası ve sebze atıkları

Kuracağınız bahçe çeşit açısından zenginse dışarıdan yem almadan tavukları beslemeniz mümkündür.

Bu zenginlikte bahçenin bir köşesine bahçenin büyüklüğüne göre arı kovanı koyup arıcılık da yapabilirsiniz.

Kümes

Doğal tavukçulukta tavuklar kümeslere kapatılmamalı, istediği zaman kümese girip çıkmalı. Tavukların ter bezi yoktur. Vücuttaki su, idrar ve solunum yoluyla atılır. Onun için kümesin nemi artar, havası bozulur. Kümesler havadar, zemin kuru olmalı.

Kümesin yapısı iklime göre değişir. Kışı sert geçen yerler için yalıtımı iyi malzemelerden yapmak gerekir. İçinde yeterli tünek illa ki olmalı. Ben aşağıdaki kümesi saman balyasından yapmıştım. Isı yalıtımı çok iyi ama sıvamak şart tabii. Saman kümes, hem çok ucuza mal oluyor hem de kışın soğuktan iyi koruyor.

Tavuk başına kümes büyüklüğü

4 metrekareye 15-20 tavuk.

Bunun iki katı da avlu bırakın.

1 dönüm yoncalığa 100 tavuk.

Tavuklarda hastalık tedavileri

Tavuklarda ishal tedavisi

Hayvanların yemine bir miktar kahve karıştırılabilir. Bunun yanı sıra sularına kahve ve limon karışımı eklenebilir. Bazı hallerde karbonat eklemek de çözüm olabilir. Karışımları fazla abartmamak lazımdır.

Tavuklarda bronşit tedavisi

Tavuklar bulaşıcı bronşite sık yakalanabilir. Soğan, sarımsak, sirke, limon karışımını ayda bir rendeleyip suyuna katarsanız hastalıklardan korumuş olursunuz.

Küllerinizi kümesin önüne veya yakın bir yerine dökün. Tavuklar külde debelenerek bitlerini temizler.

Tavuklar mevsim geçişlerinde sık sık bulaşıcı bronşite yakalanır. Tavuk ölümlerinde bronşit başı çeker.

Tavuklar için doğal antibiyotik

Sarımsak, sirke, limon suyu, zeytinyağı. 1 kg limon, yarımşar kilo sarımsak ve soğanı rendeleyerek 1 litre sirkeyle karıştırıyordum ve bir çay bardağı da zeytin yağı ilave ediyordum, 100 litrelik su bidonuna koyup oradan suluklara dağıtıyordum.

Tavukların suyuna elma sirkesi eklemek, ayda bir de sarımsak tozu ve kırmızı toz biberle yemlemek parazitlere karşı çok güzel sonuçlar veriyor! Bu dörtlü karışımı ben çok uyguladım. Bayer’in antibiyotiklerinden daha etkili. Hem çok ucuza gelir. Bu doğal antibiyotiği her ay tekrarlayabilirsiniz.

10 litre suya 2 adet limon, 12 diş sarımsak, 1 adet soğan, 1 bardak sirke, 1 kaşık zeytinyağı veya kantaron yağı.

Limon, sarımsak ve soğanı kabuklarıyla rendeliyoruz. Bir tülbentin içine koyup tülbentin ağzını bağlayıp 10 litrelik suyun içine koyuyoruz.

Ölçeği de yazalım: 1 tavuk havanın ısısına göre değişmekle birlikte 200-250 cc su tüketir.

Yapacağımız ilacı 3 gün kullanacağız hesabımızı da ona göre yapalım. Bu durumda her bir tavuk için 0.75 litre sıvı gerekli. Bu karşımı sadece hasta olanlara değil tamamına vereceğiz.

İlacı vermeden önce akşamdan sularını kesiyoruz.

Bu ilacı hastalık çıkmasa dahi ayda bir vermenizde bir sakınca yok. Özellikle sirkeli su, bit ve pireleri uzaklaştırır. Bu ilacı uygularken 3 gün başka su vermiyoruz. İlacı bir gün önceden hazırlayıp acil durumlarda bir gün, acil olmayan durumda 1 hafta bidondaki suda bekletelim.

Bu karışımı tüm kanatlılarda kullanabilirsiniz. İçirebilirseniz koyun ve keçide de kullanabilirsiniz. Bu karışımı çok uyguladım ve çok iyi sonuç aldım her defasında. İnsanlar için de faydalı olduğunu düşünüyorum.

Tavuklarda veba

2 ayda bir veba aşısı da yaptırabilirsiniz. Lakin aşı az sayıdaki tavuk için maliyetli olur.

Ayrıca aşı konusu tartışmalı bir konu. Buna karar verecek olan tavuk sahibidir. Kullanın veya kullanmayın diyemem.

Göçmen kuşların geldiği dönemlerde dikkatli olun, başka bircoğrafyadan hastalık taşıyor olabilirler. Özellikle dar alanlarda tavuk bakıyorsanız ayda bir kireç dökün barınağa. Avlunuz dar ise avlunun bir köşesine kum dökün.

Tavuklarda köpek balığı karaaciğer yağı (shark liver oil) kullanabilir miyim?

Tavsiye etmem. Tavuk her ne kadar börtü böcek yese de doğası gereği otçuldır. Ayrıca balık vs gerek etinde gerekse yumurtasında kötü kokuya neden olur.Tabii balık unu vs verimi artırır.

Doğal yumurta ve tavuk pazarı

Doğal yap, 300 yumurta yerine 150 yumurta al, daha kazançlı çıkarsınız. Kafes yumurtası 30 kuruşsa doğal yumurta 1 lira. Diğer yandan masraf çok düşük. İflas riskin olmaz.

Bizim doğal tarım, doğal hayvancılık ve tavukçulukta aracı ve komisyoncu olmuyor.

Muhatap doğrudan müşterimiz. Doğal beslenmek isteyen tüketiciler olmalıdır. Kadir kıymet bilen müşterilerle çalışmalıyız. Tabii, onların doğal beslenme taleplerini de istismar etmeyeceğiz. Bazı organikcilerin yaptığı gibi kazıklamayacağız. Doğal tarımcı ahlaklı olmalı.

Sömürmemeli. Hem sömürmeyeceğiz hem sömrülmeyeceğiz.

Ben tüketicilere 80 kuruşa verdiğim yumurtayı birkaç markete 60 kuruşa veriyordum, adam 1.2 tl’ye satıyordu. Müdahale ettim, fiyatı 1 lira yaptırmıştım. Çünkü yumurtama güveniyordum. Ve benim yumurtalarını yok satıyordu. Benden önce de gezen yumurtası
satıyordu. Lakin haftada otuzlu 20 karton satarken benim yumurtayı satmaya başlayınca otuzlu 50 kartona ulaşmıştı. Fiyatın ulaşabilir olması gerekir. Kimin parası kiminin duası.

Tavuğun yaşı, yetersiz beslenmesi veya fazla kalori alıp yağlanmış olması yumurta verimini etkiler.

Doğal ürün pazarı çok aç

Korkmayın, kaliteden taviz vermediğiniz sürece müşteri sıkıntısı çekmezsiniz. Etlik piliçler 45 günde yetişiyor ve fiyatı çok ucuz. Doğal pilici 120 günden önce büyütemezsiniz fakat iyi bir fiyattan her zaman alıcı bulursunuz. 180 günde yetiştirseniz dahi kazançlı çıkarsınız.

Endüstriyel tavukçuluk verimsizdir!

Verimlilik 1 tavuktan çok yumurta aldığına göre değil çıktı-girdi oranına göre hesaplanır. Senede 300 yumurta alıyor bunun 250 adeti masraflara gidiyor ise kazancın 50 yumurtadır. Şimdi, A4 kağıdından küçük kafeslerde yaşayan tavukçuluğun doğal tavukçuluk karşısında verimsizliğini ortaya koyacağım.

Yatırım maliyeti

1-Arsa, bina ekipman, tesisat,yatırımın finansman gideri veya yatırım bedelinin alternatif getirisi ( cari faiz gibi ) 2- İşletme maliyeti Yem Yarka ( yumurtlama çağına gelmiş tavuk) işçilik, elektrik, su, ulaşım, ilaç, ambalaj ve nakliye

İşletme masrafları

Yarka 70 TL, ömrü 2 yıl. Yem, günlük 70 ile 120 gram arasında yem tüketir, yem miktarı cinsi ve yaşına göre değişir. Devlet destekli indirimli tavuk yemi kg 8-12 TL arası (destek bu seneye (2022) mahsus) 1 tavuk yıllık ortalama 36 kg yem tüketir 36*8=365 TL.

1000 tavukluk kümesin aydınlatma, havalandırma, iklimlendirme için kullandığı elektrik gideri aylık 2700 kW birim fiyatı 3.6 TL. Düz hesap 10 bin TL. Bir işçinin (asgari ücretli bulursa o da) işverene maliyeti 7600 TL .Yemek ve barınma hariç.

Ambalaj gideri

Viyol, sargı veya karton koli. İletişim masrafı, çiftliğe git gel ulaşımı, artı taşıma vs. İlaç ve veterinerlik hizmeti. Yumurta kırılması ve tavuk ölüm kayıpları. İdari masraflar vs

Yumurtanın toptan borsa fiyatı – Ortalama adet fiyatı 1.6 TL. Yıllık yumurta verimi maksimum 320. Yarkalar çiftliğe girdiği gün yumurtlamaz, yumurtlamaları 20-30 gün sürer. Günde çift yumurtlama durumu bir şehir efsanesidir. 8 günde 7 yumurta. İlk aylarda küçük yumurtlar, fiyatı da düşük olur.

Okullar açıldığında yumurta fiyatları yükselir, kapandığında fiyatları düşer. Yumurta tavukçuluğu yapanlar bazı yıllar kazanır ama kaybettiği, zarar ettiği yılları telafi edemez. Her yıl batan firmalar gazetelere manşet olur

Bilimsel ileri teknolojiye dayalı modern tavukçuluk yapanlar içinde iflah olanı görmedim. Tavuğun doğasına aykırı yapılan bu tavukçuluk dikiş tutmuyor. Rüzgara karşı işenmez. Doğaya uyumlu doğa temelli yapılan her faaliyet gibi doğal tavukçuluk da başarılı olur.

Endüstriyel hayvancılık dediğimiz kapalı mekanlarda yapılan tavukçuluk ve hayvancılık verimli olsaydı Koç Holding Urfa’daki ata çiftliğinden çekilmezdi. Bir de bu işin tüketici cephesi var. Gün yüzü görmeyen esir tavuk yumurtaları besin yönünden sizce ne kadar yeterlidir?

Mehmet Tülüce